O herbie i nazwisku

Herb „Gryf” (zwany Swoboda, Świeboda, także Jaxa) jest jednym z najstarszych herbów występujących w Polsce: najstarsza pieczęć z 1366 r. (pieczęć Pełki, sędziego sandomierskiego); pierwszy raz w źródłach pisanych w 1401 r. (w: Starodawne prawa polskiego pomniki, Kraków 1870). Tak go opisuje i przedstawia Bartosz Paprocki, nazywany ojcem heraldyki polskiej, w swym dziele „Gniazdo Cnoty, Zkąd Herby Rycerstwa slawnego Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Zmudzkiego, y inszych Państw do tego Krolestwa należących Książąt, y Panow początek swoy maią”, wydanym w Krakowie w 1578 r.:

gryf

Podobnie przedstawiają go wszyscy późniejsi autorzy herbarzy (czasem, jak np. Szymon Okolski czy Adam Boniecki „odwracając” herb wraz z hełmem w prawą stronę –  bez żadnego uzasadnienia).

 

pieczec_z_1429

pieczec_Jozefa_Jaxa_Bakowskiego

pieczęć z 1429 r.- Gryf(?)

pieczęć Józefa Jaxa-Bąkowskiego 1763

pieczec_Mikolaja_z_aktu_kupna_Sokolej_Gory

Gryf_wg_Bonieckiego

pieczęć Mikołaja z aktu kupna Sokolej Góry 1732

Gryf wg Bonieckiego

 

Skąd pochodzi herb Gryf nie wiadomo. Jedni heraldycy (Paprocki, Bielski, Okolski) wskazują Dację. Przeczy temu Kasper Niesiecki [patrz: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. Powiększony dodatkami z późniejszych autorów rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Lipsk 1839, t. IV, str. 505 i nast.], którego wyjaśnienia wydają się być bardziej wiarygodne. Używanie tego herbu w Piastowskiej Polsce sugerowałoby związek genealogiczny z rodem Gryfitów. Za protoplastę Gryfitów uznaje się Jaksę-Jaxę (Klemensa?, Jakuba?) z Miechowa (ok. 1110 – 27.02.1176), utożsamianego z Jaksą-Jaxą z Kopanicy, księciem Sprewian, który w 1157 r. został pokonany przez Albrechta Niedźwiedzia i schronił się w Polsce u swojego teścia Piotra Włostowica, palatyna Bolesława Krzywoustego. W końcu XVII w. w Polsce „Gryfem” pieczętowało się 35 rodzin  (W. Potocki,  Poczet herbów szlachty Korony Polskiej i Wielkie-go Księstwa Litewskiego, Kraków 1696). Współczesne herbarze wymieniają 483(!) rodziny; w tym Bąkowski i Jaxa-Bąkowski jako dwie odrębne  rodziny.


Uwaga ogólna:  Bąkowscy h. Gryf  i Jaxa-Bąkowscy h. Gryf  nigdy nie używali określenia „z Bąkowa i Zaborowa”. W żadnym z kilkudziesięciu oryginałów dokumentów dot. tych Rodzin (z XVI – XIX w.) posiadanych przeze mnie,  jak również w innych źródłach (np. księgi metryk) nie występuje takie określenie. Używali jedynie określenia „z Zaborowa”.  Jedyny (?) wpis, zawierający obie nazwy miejscowości  przy nazwisku  Jaxa-Bąkowski,  występuje  w  „Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej”, Lwów 1837, ale i tam w odwrotnej kolejności.

Poczet_szlachty


Nazwisko Bąkowski [h. Gryf] w dokumentach najwcześniej pojawia się w Wielkopolsce – Akta grodzkie i ziemskie, Gniezno:

– Bąkowscy ze wsi Bąk w pow. i par. Kcynia. Bartłomiej Bąkowski, 1402 r. (G.1 k.17).

– 1508 r. N[obilis]. Jan Bąkowski cz. ojcz. i mac. w Bąku za 20 grz. N. Wojciechowi B. bratu rodz. sprzed.

– 1529 r. N. Stefan Bąkowski całe cz. dziedzicznych borów na granicy Rostrambowa i Szczepic sprzedał za 100 zł. w. Mikołajowi Malickiemu

– 1534 r. N. Stefan Bąkowski bór „Bąkowski bór” do wsi Bąk należ., p. kc. za 300 grz. And. Radzickiemu dz. w Potulino sprzed.

– 1542 r. N. Stefan Bąkowski  i Małg. Podolska, małż., (…) 1/2 wsi dziedz. Bąk pow. kcyńskiego. ….

Z analizy bardzo wnikliwych badań  prof. Włodzimierza Dworzaczka  można było sporządzić  dwie linie genealogiczne Bąkowskich z Zaborowa h. Gryf:  [linia I]  i  [linia II].

Prawdopodobnie w I poł. XVI w. jakiś Bąkowski z Zaborowa dodał sobie przed nazwiskiem przydomek Jaxa, być może dla odróż-nienia się od innej gałęzi Bąkowskich h. Gryf lub zaakcentowania swego herbowego pochodzenia: Jaxa = Gryf. Jak było naprawdę – nie wiadomo. Faktem jest, że w dokumentach pojawiło się nazwisko Jaxa-Bąkowski.

W II połowie XVI w. ród Jaxa-Bąkowskich rozdzielił się. Poza mieszkającymi od dawna na terenie ówczesnego województwa sieradzkiego, pojawili się oni na Rusi Czerwonej. Kasper Niesiecki w Herbarzu wymienia np. Walentego Bąkowskiego „dzielnego wojownika w wojnach z Moskwą 1579-82, zm. 1617” [w katedrze lwowskiej p.w. Wniebowzięcia NMP miał nadgrobek Walenty Bąkowski rycerz i osobisty przyjaciel arcybiskupa Solikowskiego. Jan Dymitr Solikowski h. Bończa, ur. 1539 w Sieradzu, zm. 27 czerwca 1603 we Lwowie, arcybiskup lwowski 1583-1603, sekretarz królewski] czy Kazimierza Mikołaja z Zaborowa Bąkowskiego, który – jak pisze – „z Teodorą Woroniczowną, spłodził Jędrzeja stolnika Kijowskiego”, dając tym samym początek (nazwanej tak przeze mnie) [Linii galicyjskiej] Jaxa-Bąkowskich.

 

 

 

 

 

 

 

Dodaj komentarz