Salmonowicz
(Salmanowicz, Salamonowicz, Salomonowicz)
We wszystkich dokumentach sprzed rozbiorów (Volumina Legum, Opisy parafii diecezji wileńskiej z 1784 r., Metryka Litewska, Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, Wizytacja dekanatu brasławskiego 1782-1783, LVIA F.S.A. 15425, wiele innych) nazwisko występuje jedyniew formie SalmOnowicz. Forma nazwiska SalmAnowicz pojawiła się po II rozbiorze Polski, gdy na terenach zamieszkałych przez Salmonowiczów zaczął obowiązywać jako urzędowy język rosyjski.
Dotyczy to nie tylko dokumentów z Heroldii, ale również – może przede wszystkim – wszelkich wpisów w księgachparafialnych (metryki urodzin, ślubów, zgonów) dokonywanych w jęz. rosyjskim. Liczne przykłady pokazują, że dla wpisujących nie miało znaczenia, czy piszą Salmonowicz czy Salmanowicz. Stąd „pojawiło się” nazwiskoSalmanowicz, które od połowy XIX w. stało się nawet bardziej popularne w zaborze rosyjskim niż Salmonowicz.
Najstarsze znalezione przeze mnie w Archiwum Akt Dawnych w Wilnie dokumenty pochodzą z końca XVIII w. i początków XIX w., zatem sporządzone po rozbiorach Polski, gdy na Litwie obowiązywał oddawna urzędowy język rosyjski. Toteż większość z tych dokumentów jest w starorusczyźnie i okazuje się, że dla ówczesnych urzędników pisownia nazwiska była mało istotna: w jednych dokumentach jest Salmonowicz, w innych Salmanowicz, w jeszcze innych formy te występują jednocześnie(!).
Strona tytułowa Księgi rodowodowej (z 1838 r.)
Strona tytułowa Księgi rodowodowej (z 1839 r.)
Strona tytułowa Księgi rodowodowej (z 1829 r.) i fragment wpisu w treści tej samej Księgi
[to do tej właśnie księgi wpisany jest m.in. Leon Salmonowicz, mój Ojciec]Dotyczy to zarówno Salmonowiczów herbu Szaszor, jak również Salmonowiczów herbu Mogiła (byli też i tacy – mam kilkanaście dokumentów ich dotyczących) i Salamonowiczów herbu Korczak (mam też dokumenty ich dotyczące).
Jest prawie pewne, że wszystkie te rody mają wspólny „korzeń”, gdyż wszystkie (jak wynika z dokumentów) biorą swój początek gdzieś na północy Wielkiego Księstwa Litewskiego, na pograniczu Inflant, w dawnym województwie połockim, w dość szeroko pojętych okolicach Brasławia. Tam zlokalizowane są najdawniejsze majątki Salmonowiczów herbu Szaszor (Domaszewicze, Owsiwiewicze, Achremowce), Salamonowiczów h. Korczak (Hryszkowszczyzna, Luszniewo, Girejsze), Salmonowiczów z wiłkomirskiego (jak podano w ich „Opisanie genealogii (…) z ptu wiłkomirskiego wywodzących się”: …pierwej w p-cie Brasławskim od dawna osiedlona…).
W dokumentach dot. Salmonowiczów h. Mogiła nie ma wymienionych nazw posiadanych przez nich majątków [wskazane ew. dalsze poszukiwania archiwalne]. Nie znalazłem natomiast żadnych dokumentów dotyczących nazwiska Salomonowicz. Nazwisko Salomonowicz pojawiło się tylko w:
PAMIĘTNIK
Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego.
(1640 — 1684).
Przepisał z autografu i przypiskami opatrzył
Hr. Leon Potocki
opisaniem rękopismu poprzedził i objaśnieniami uzupełnił
J. I. Kraszewski.
Warszawa 1877
w Drukarni Michała Ziemkiewicza, Krakowskie-Przedmiescie Nr. 415cytaty: str. 83:
„(…)
ANNO 1664
(…) Dnia 5 praesentis całą noc w szyku stawszy, gdy nieprzyjaciel potrzebował, aby mu pola nasi ustąpili, obiecując dać wstępnym bojem bitwę, rozkazano usaryi koronnej wprzódy pod Siewierski Nowogródek nazad ustąpić, za niemi wszystkiej piechocie i armac ie obu wojsk, a potem i naszej usaryi także kazano ustąpić. Z czegośmy się ucieszyli byli, rozumiejąc, że też nam co dadzą trochę wytchnąć, ale i tam toż było co i na dawnem stanowisku, na którym został wszystek komunik i z dragonią obu wojsk, wywabiając w pole; ale jako niedźwiedzia z legowiska ruszyć trudno, tak jego nie mogli, tylko im Niemca jednego na harcu nasi ubili, a Moskala znacznego żywcem wzięli, nazwiskiem Czortowa, którego patronem był Pan Salomonowicz, bo go on wziął, z czego Król Jegomość był wielce kontent, bo nie mogli mieć żadną miarą języka, przez dwa dni starając się jak Panowie koronni tak litewscy, aż to Pan Salomonowicz i dobrego zaledwie dotrzymał, będąc i sam niedawno postrzelonym, za co mu Król Jegomość dał włók pięćdziesiąt w Połoczyźnie i pięćdziesiąt czerwonych złotych, aksamitu na kontusz, atłasu na żupan. (…) [podkr. moje]
str. 150:
REJESTR JMci Panów Deputatów i kolegów moich na trybunał 1680 roku.
(…)
Bracław. [błąd!! – w.być BRASŁAW]
JMPan Krzysztof Kossakowski, Stolnik Bracławski. [w.być brasławski]
JMPan Władysław Kazimierz Wawrzecki, Pisarz Grodzki Bracławski. [w.być brasławski]
(…)” [koniec cytatów]
Jak widać, autor (a może opracowujący rękopis czy komentator) ma „zdolność” popełniania błędów literowych w nazwach. Może to dotyczyć również pisowni nazwiska: Salomonowicz zamiast Salmonowicz – różnica w pisaniu niewielka, zaś „znaczenie” zupełnie inne. [Zapewne „Pamiętnik” Poczobuta znali również autorzy Polskiej Encyklopedii Szlacheckiej i skojarzyli z istniejącym tylko u Sulimierskiego zaściankiem Salmanowo].
Można domniemywać, że sytuacja mogła być podobna do przypadków pisowni Salmo- i Salmanowicz. [sam od wieku szkolnego spotykałem się często z sytuacjami, gdy moje nazwisko nauczyciele, potem urzędnicy wszystkich możliwych szczebli i funkcji usiłowali pisać we wszystkich możliwych „wariantach”].